WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI

2. Dlaczego STEAM w edukacji zrównoważonej?

Aby rozbudzić zainteresowanie kulturą naukową, konieczne jest wprowadzenie w edukacji dziecka strategii badawczych, które umożliwią głębsze zrozumienie pojęć naukowych (Vilches & Gil, 2007). Jednym z najważniejszych celów edukacji przedszkolnej jest rozwijanie u dzieci intelektualnej gotowości do uczenia się. Zgodnie z zaleceniami zawartymi w raporcie Science Education Now: A Renewed Pedagogy for the Future of Europe konieczna jest odnowa strategii nauczania i uczenia się na takie, które wzmocnią pozytywne postawy wobec nauk ścisłych i będą wykorzystywać uczenia się poprzez badanie/ eksperymentowanie (Rocard i in. 2007). Po zrealizowaniu projektu Kuchnia jako Laboratorium STEM skierowanego do edukatorów z czterech krajów europejskich, którzy chcieli promować umiejętności STEM wśród dzieci, w świetle rosnących zagrożeń klimatycznych oraz potrzeby integracji nauki, technologii i społeczeństwa, uznano za właściwe włączenie do programu również sztuki oraz rozwijanie umiejętności zrównoważonego rozwoju już we wczesnym dzieciństwie. Wartością dodaną prezentowanego programu nauczania jest tworzenie powiązań między dwoma krytycznymi wyzwaniami wskazywanymi  w dokumentach UE: zrównoważonym rozwojem jako źródłem treści programowych oraz podejściem STEAM jako metodologią nauczania i uczenia się.

Wiedza naukowa i działania artystyczne nie są jednak prezentowane w sposób oderwany od kontekstu. Przeprowadzając eksperymenty i badania naukowe, dokonując obserwacji w najbliższym przedszkolnym otoczeniu, można rozwiązywać z dziećmi problemy zrównoważonego rozwoju. Nowy program nauczania ma na celu wzmocnienie świadomości dzieci i nauczycieli na temat wyzwań związanych ze zmianą klimatu, takich jak: konieczność oszczędzania zasobów, zmniejszania zużycia energii, zmiany nawyków konsumpcyjnych na bardziej zrównoważone oraz budowania harmonii między technologią a naturą w naszym życiu, tak aby aby osiągnąć poczucie równowagi/ dobrostan. Koncepcje zrównoważonego rozwoju zostaną wykorzystane do uporządkowania zasobów (materiałów) dla nauczycieli i zbudowania świadomości ważnych relacji między trzema filarami zrównoważonego rozwoju: środowiskiem, społeczeństwem i ekonomią.

3. Dlaczego edukacja outdoorowa?

Edukacja outdoorowa to „edukacja w, o i dla natury”. Tak sformułowana definicja informuje o miejscu, temacie i celu edukacji outdoorowej, którą może być prowadzona w każdym otoczeniu, od ogródka przedszkolnego w przemysłowej dzielić miasta, aż po  odległe pustkowie. 

Edukacja odbywa się na spacerze wokół bloku lub w lesie, nad brzegiem jeziora lub w innym biomie/ ekosystemie. Tego rodzaju miejsca są idealne do bezpośredniego doświadczania natury, kontaktu z tematem, interakcji uczestników i socjalizacji. Nauka odbywa się poprzez rywalizację na świeżym powietrzu, a tematyka jest holistyczną kombinacją wzajemnych powiązań całej przyrody i człowieka, troski o planetę i umiejętności odpowiedzialnego korzystania z jej zasobów naturalnych.

Istnieje sześć zasadniczych cech, które sprawiają, że edukacja na świeżym powietrzu nadaje się szczególnie do pracy z małymi dziećmi:

Odbywa się na zewnątrz (na świeżym powietrzu);

Uczestnicy są bezpośrednio zaangażowani w działanie;

Opiera się na użyciu i interpretacji rzeczywistych przedmiotów;

Pozwala obserwować i definiować relacje między różnymi faktami;

Angażuje zmysły/ wielozmysłowe poznanie rzeczywistości;

Izachęca do aktywnego udziału, kontaktu z naturą.

4. Dlaczego STEAM w edukacji przedszkolnej?

Edukacja STEAM opiera się na pięciu kluczowych elementach:

5. Dlaczego podejście STEAM w edukacji dla zrównoważonego rozwoju jest ważne w wieku przedszkolnym?

STEAM zachęca uczniów do opracowywania rozwiązań rzeczywistych problemów za pomocą wiedzy i umiejętności z zakresu nauk ścisłych, technologii, inżynierii, sztuki i matematyki.

Chociaż istnieje wiele definicji edukacji STEAM, termin „interdyscyplinarny” jest jednym z najbardziej powszechnie używanych sposobów opisania takiego podejścia do edukacji.

Koncepcja edukacji STEAM na rzecz zrównoważonego rozwoju poszerza rozumienie  „interdyscyplinarności” - przenosząc uwagę pedagogów z rozwiązywania złożonych problemów na multidyscyplinarne, krytyczne myślenie oraz postawy/ nawyki umysłu ważne dla zrównoważonego rozwoju. Wyzwania związane ze zrównoważonym rozwojem, z uwagi na swój unikalny charakter, wymagają zaplecza dyscyplinarnego (wiedzy i kompetencji związanych z różnymi dziedzinami), aby dostrzec i zastosować wieloaspektowe, interdyscyplinarne rozwiązania z wykorzystaniem kompetencji STEAM-owych.

6. Co należy wziąć pod uwagę wykorzystując w praktyce materiały dydaktyczne „STEAM dla zrównoważonego rozwoju”?

Prezentowane materiały przeznaczone są dla dzieci w wieku 0-6 lat. Aby rozpocząć ich opracowywanie, należy wziąć pod uwagę różne aspekty, które powinny zagwarantować zarówno bezpieczeństwo dzieci, jak i spójność tego, co proponujemy, z celami zrównoważonego rozwoju. Konieczne jest również uwzględnienie rozwojowej charakterystyki dziecka oraz zasad troski o środowisko.

6.1. Zasady bezpieczeństwa

Materiały i wyposażenie przestrzeni muszą rozbudzać ciekawość dzieci i zachęcać do odkrywania otoczenia poprzez zabawę, manipulację, eksperymentowanie i twórcze działania. W żadnym wypadku nie powinniśmy jednak zapominać o przepisach bezpieczeństwa, które muszą gwarantować płynny rozwój aktywności i zapobieganie wypadkom (AENOR, 2008).

Miejsca i materiały, które chcemy wykorzystać, muszą zostać starannie dobrane tak, aby uniknąć łatwopalności, poślizgnięć, upadków, zagrożeń wynikających z niebezpiecznych substancji czy użycia ostrych, niebezpiecznych narzędzi. Należy również zadbać, by wykorzystywane materiały były odpowiednie dla dzieci i nieprzeterminowane.

W miejscach bardziej odpowiednich dla osób dorosłych (takich, jak: kuchnie, laboratoria, nieprzystosowane otoczenie zewnętrzne itp.) należy zapewnić obecność dodatkowych osób dorosłych, wspierających nauczyciela. Materiały powinny być zawsze dostosowane do warunków motorycznych, poznawczych i werbalnych dzieci, które będą ich używać.

6.2. Zrównoważone materiały i narzędzia

Zgodnie z założeniami edukacji dla zrównoważonego rozwoju konieczne jest zaplanowanie wykorzystania odpowiednich: zrównoważonych i naturalnych materiałów oraz narzędzi, które nie są inwazyjne ani destrukcyjne dla środowiska. Kierując się kryterium promowania 3 filarów zrównoważonego rozwoju, zaplanowaliśmy wykorzystanie materiałów i przyrządów pochodzących ze środowiska, z recyklingu, bezpłatnych lub bardzo tanich.

6.3. Wykorzystania otoczenia zewnętrznego

Zgodnie z założeniami środowiskowego filaru zrównoważonego rozwoju zachęcamy się do prowadzenia zajęć na świeżym powietrzu zawsze i wszędzie tam, gdzie pozwalają na to warunki (i pogoda). Wspieramy obserwację i interpretację otoczenia, wykorzystanie i troskę o nasze środowisko. Prowadząc zajęcia w bardzo różnych środowiskach, zarówno pod względem klimatycznym, krajobrazowym, jak i kulturowym, ważne jest stawianie na elastyczność scenariusza.

6.4. Zachęcanie dzieci do refleksji nad problemami zrównoważonego rozwoju

Jednym z procesów umysłowych, które chcielibyśmy wspierać u dzieci, jest refleksja nad tym, czego doświadczają. Celem jest rozwój myślenia systemowego, analitycznego i syntetycznego, zawsze poprzez dialog/ w dialogu. Pytania stosowane do inspirowania tego dialogu powinny skłonić dzieci do poszukiwania odpowiedzi we własnym umyśle - celem jest zachęcanie do wysiłku myślowego. Treść dialogów natomiast powinna koncentrować się na stymulowaniu zarówno zdolności poznawczych, np. poprzez wyjaśnianie eksperymentu, jak i metapoznawczych, np. poprzez zachęcanie do formułowania przewidywań/ hipotez, samoregulacji i samooceny własnego udziału w zajęciach.

7. Co to są zrównoważone wyzwania STEAM-owe?

STEAM-owe wyzwania dla zrównoważonego rozwoju to zbiór doświadczeń, które są oferowane dzieciom, aby samodzielnie lub z pomocą dorosłych rozwijały umiejętności związane z obserwacją, interpretacją, zarządzaniem i ochroną środowiska. Wspólnym elementem metody jest rozwiązywanie złożonych, interdyscyplinarnych, rzeczywistych i otwartych problemów, dla których nie ma jednej „odpowiedniej”, „poprawnej” odpowiedzi czy schematu „gotowego do użycia”. Sytuacja problemowa jest tak skonstruowana, by sprowokować proces indywidualnej lub zbiorowej refleksji mającej na celu osiągnięcie zaplanowanych efektów uczenia się. W przeciwieństwie do eksperymentów czy warsztatów, wyzwania STEAM-owe:

Zawierają ogólną instrukcję działania, ale zarazem pozwalają na wiele różnych podejść do problemu. Wskazują cel działania, oczekiwane rezultaty i osób ich oceny;

Zarazem jednak zawierają ograniczenia dla podejmowanych działań, np. rodzaj materiałów, które mogą zostać użyte; przestrzeń/ miejsce; czas na realizację zadania itp.

Wymagają od uczestników elastyczności postępowania i oryginalności myślenia, nie pozwalając na odwoływanie się do gotowych odpowiedzi czy schematów/ wzorców działania;

Wymagają zrozumienia propozycji innych uczestników, przewidywania rezultatów, sprawdzania/ testowania rozwiązań oraz refleksji podczas całego procesu działania;

Wprowadzają elementy rywalizacji, zabawy i użycia języka w postaci niestandardowej struktury zadania, które nie zawiera odpowiedzi na pytania: „Jak mamy to zrobić?” lub „Czy możesz wyjaśnić?”;

Intrygują, rozbudzają zainteresowanie, motywują do działania i wyzwalają wiele pozytywnych emocji towarzyszących zabawie;

Dopuszczają wiele różnorodnych, oryginalnych rozwiązań: każda odpowiedź/ projekt są wyjątkowe, możliwe do zastosowania w różnych kontekstach;

A co najważniejsze: przynoszą radość z uczenia się!

Wyzwanie STEAM-owe challenge zazwyczaj obejmuje następujące etapy działania:

1. Planowanie: Rozumienie i interpretowania wymagań zadania, np.  przygotowanie materiałów, werbalizacja własnego rozumienia zadania, itp.
2. Wykonanie/ realizacja eksperymentu - konstruowanie rozwiązania z wykorzystaniem dostępnych materiałów i narzędzi;
3. Prezentowanie rozwiązań przez dzieci: porównywanie i testowanie różnych rozwiązań/ rezultatów działania;
4. Dokumentowanie i refleksja: dzieci powinny opisać swoje doświadczenia w takiej formie, jaką same wybiorą: zrobić zdjęcia, rysunki, podjąć refleksję nad wypracowanymi rozwiązaniami i ich efektywnością;
5. Podsumowanie dyskusji: Czego się nauczyliśmy? Co okazało się najtrudniejsze i dlaczego? Co było najbardziej zabawne?
6. Uzupełnienie innymi zasobami/ scenariuszami na podobny temat tak, by powstała ścieżka uczenia się obejmująca trzy filary zrównoważonego rozwoju.

8. Co to jest ścieżka uczenia się/ ścieżka edukacyjna?

Ścieżka uczenia się to różne materiały/ scenariusze połączone w strukturę umożliwiającą dzieciom przechodzenie przez trzy poziomy: Badanie, Rozwijanie i Innowacyjne Wykorzystanie. Oznacza to, że zawarte w ścieżce aktywności pozwalają dzieciom najpierw badać i odkrywać jakiś obszar rzeczywistością potem doskonalić swoje umiejętności, by w konsekwencji myśleć innowacyjnie i znajdować niestandardowe rozwiązania czy relacje. Ścieżki obejmują sekwencję zasobów, które zostały pogrupowane i logicznie uporządkowane, aby umożliwić dzieciom opanowanie określonego tematu, pojęcia naukowego lub umiejętności/kompetencji. Zostały zaprojektowane jako droga przechodzenia od prekoncepcji i  wiedzy zdroworozsądkowej/ potocznej do rozumowania naukowego. Ścieżki edukacyjne to elastyczne narzędzie, które pozwala nauczycielom postrzegać edukację STEAM jako proces długoterminowy, a nie pojedyncze, izolowane zdarzenie.

9. Dlaczego ścieżka edukacyjna zamiast pojedynczych zajęć?

Ponieważ ścieżki uczenia się zwracają szczególną uwagę na znaczenie umiejętności związanych z myśleniem naukowym, potrzebę łączenia doświadczeń przy użyciu jakiegoś centralnego pojęcia, a także rolę matematyki, komunikacji i umiejętności czytania i pisania jako narzędzi w procesie uczenia się (Gelman i Brenneman, 2004). Ścieżki mają z założenia charakter  międzyprzedmiotowy, koncentrując się na sposobach holistycznego włączenia elementów (dziedzin i umiejętności) STEAM do praktyki edukacyjnej. Ścieżki - skoncentrowane na badaniu celów zrównoważonego rozwoju - pomagają nauczycielowi odkrywać wzajemne powiązania między różnymi dyscyplinami wiedzy, koncentrując się na narzędziach niezbędnych do uczenia się przez dociekanie/ eksperymentowanie, rozumowanie naukowe, krytyczne myślenie i rozwiązywanie problemów. 

Ponadto, ścieżki edukacyjne zostały tak zaprojektowane, by ilustrować trzy filary zrównoważonego rozwoju.

10. Jakie rodzaje ścieżek edukacyjnych zaprojektowano?

Istnieją dwa rodzaje ścieżek uczenia się:

Ścieżki oparte na sferach natury: Biosfera, Hydrosfera, Geosfera i Atmosfera;

Ścieżki związane z porami roku: Wiosna, Lato, Jesień, Zima.

11. Jak korzystać ze strony projektu?

Zapraszamy do rozwijania zrównoważonych nawyków i kompetencji u małych dzieci poprzez podejście STEAM i edukację outdoorową. Możesz je wykorzystać na kilka sposobów: w Repozytorium KidsLab4Sustainability znajdziesz podstawowe informacje na temat zrównoważonego rozwoju w edukacji przedszkolnej, podejścia STEAM i edukacji na świeżym powietrzu, a także sposobów łączenia tych trzech elementów na zajęciach praktycznych z dziećmi. Otrzymasz szczegółowe materiały dydaktyczne, ukazujące jak w prosty sposób i przy użyciu prostych materiałów i narzędzi przeprowadzić warsztaty z dziećmi w wieku przedszkolnym. Przede wszystkim jednak znajdziesz tu wskazówki, jak prowadzić edukację dla zrównoważonego rozwoju zarówno w przedszkolu, jak i w warunkach domowych w sposób ciekawy dla dzieci i dorosłych. Możesz skorzystać z gotowych scenariuszy warsztatów zrównoważonego rozwoju w pięciu językach. Możesz też wykorzystać pomysły na całe ścieżki uczenia się, które obejmują działania połączone wspólnym mianownikiem: porą roku lub sfery natury. Jeśli spodobają Ci się nasze pomysły, możesz dołączyć do KidsLab4S jako współtwórca - komentując/ oceniając nasze scenariusze i tworząc własne propozycje zajęć - pojedynczych aktywności  lub ścieżek edukacyjnych. Baw się zrównoważonym rozwojem!